محمد بن علي بن بابويه ابوجعفر ملقب به صدوق از بنيانگذاران فقه شيعه و در صف اول محدثين و يكي از برجسته ترين عالمان مذهب شيعه اثني عشري مي باشد. همانگونه كه فقه اهل سنت بر شش مجموعه حديث مبتني است كه آنها را صحاح سته گويند (صحيح بخاري - صحيح مسلم - سنن ابوداوود - سنن ترمذي - سنن ابن ماجه و سنن نسائي) و اين شش كتاب از ديدگاه اهل تسنن بسيار باارزش است. فقه شيعه اثني عشري هم مبتني بر چهار كتاب مي باشد كه در اصطلاح علماي بزرگوار شيعه به كتب اربعه معروف است كه نويسندگان و تصنيف كنندگان آنها عبارتند از محمد بن يعقوب كليني معروف به ثقة الاسلام كليني مصنف كتاب شريف كافي و دو كتاب ديگر يكي به نام تهذيب الاحكام و الاستبصار مربوط است به شيخ طوسي و چهارمين كتاب هم كتاب ارزشمند من لا يحضره الفقيه كه شيخ بزرگوار و رئيس المحدثين ابي جعفر معروف به شيخ صدوق تأليف نموده است. بنابراين شيخ صدوق يكي از اركان فقه شيعه به شمار مي رود. ايشان با مسافرتهاي دور و دراز در بلاد اسلامي و ارتباط با بزرگان و امرا و رجال فراوان و حضور در محافل سياسي و علمي و در پرتو منطق قوي و وسعت معلومات خود موفق شد مذهب اثني عشري و فقه و اصول و كلام شيعه را مدون نمايد. ايشان را صدوق مي گويند چون گفتار و نظرات او مورد قبول و تصديق ساير فقها بود لذا او را (صدوق) لقب دادند يعني هر چه گفته راست گفته است. شيخ صدوق با دعاي امام زمان روحي و ارواح العالمين لتراب مقدمه الفداه متولد شد و داستان از اين قرار است كه پدر شيخ صدوق علي بن بابويه كه او هم از فقهاي بزرگ شيعه است عريضه اي توسط حسين بن روح تقديم امام غايب حضرت مهدي(عج) كرد و استدعا مي كند كه من داراي فرزند ذكور نيستم و شما از خداوند براي من طلب فرزند پسر بنماييد. در جواب عريضه او حضرت پيام مي دهند كه بزودي خداوند دو پسر فقيه روزي او خواهد نمود و چنين شد. اين دو پسر يكي به نام ابوعبدالله حسين و ديگري ابوجعفر محمد معروف به شيخ صدوق بودند. ولادت شيخ صدوق در سال ۳۱۱ قمري و وفات او در سال ۳۸۱قمري بوده است كه در هنگام وفات سن مبارك اين عالم ارزشمند در حدود هفتاد سال بوده است. شيخ صدوق مسافرتهاي زيادي داشت از قم به ري كه آن روز پايتخت سلاطين شيعي مذهب آل بويه و مركز علما و رجال بوده سفر مي كند و از آنجا به خراسان. بعد به بغداد سفر كرده و در آنجا مجلس تدريس و روايت و حديث داير نموده و از بغداد به كوفه و سپس به زيارت خانه خدا مشرف شده و بعد از بازگشت به ايران سفري به همدان و بعد به خراسان و ماوراءالنهر چون سمرقند و ايلاق و خرغانه داشته و در همه سفرها مورد استقبال رجال علم و علماي شيعه قرار مي گيرد و در ايلاق يكي از رجال شيعه به نام ابوعبدالله محمد بن حسن علوي به او پيشنهاد كرد به سياق كتاب من لا يحضره الطبيب يعني كسي كه پزشك در دسترس ندارد (پزشك پيش خود) تأليف محمد ابن زكرياي رازي (م۳۱۱ق) كتابي در فقه تأليف كند و او كتاب من لايحضره الفقيه يعني كسي كه فقيه در دسترس (فقيه پيش خود) ندارد، تأليف نمود.
شيخ صدوق در حدود ۳۰۰ عنوان كتاب دارد. مرحوم نجاشي در رجال نام ۱۹۳ عنوان را ذكر كرده، مرحوم محمدبن سليمان تنكابني در قصص العلما ۱۸۹ تأليف شيخ صدوق را نام برده، سعيد نفيسي در مقدمه مصادقة الاخوان از ۲۱۴ كتاب منسوب به صدوق اسم مي برد و اين تأليفات عمدتاً در ابواب فقه و اصول و تفسير و سيره پيغمبر(ص) و ائمه (ع) و احتجاج و اخبار فضائل اهل بيت و اخبار غيبت و علائم ظهور امام غائب (عج) و پاسخ به سؤالات علماي بلاد اسلامي و مذاكراتي كه در دربار ركن الدوله ديلمي (درزي) در شرح عقائد اماميه و دفاع از مذهب اثني عشري بيان شده است و بعضي از آنها كه به چاپ رسيده عبارتند از التوحيد المقنع، علل الشرايع و ثواب الاعمال، عقاب الاعمال، اكمال الدين، مباني الاخبار، جامع الاخبار، مصادقة الاخوان، خصال، من لايحفره الفقيه، عيون اخبار الرضا، رسالة الاعتقادات، الهداية في الاصول كه قسمتي از كتاب اكمال الدين در يكصد سال قبل در هايدلبرگ آلمان به وسيله «مولر» منتشر شد و رساله اعتقادات به انگليسي ترجمه شده است. شيخ صدوق شاگردان بزرگي تربيت كرد كه معروفترين ايشان مرحوم شيخ مفيد و ابن شاذان مي باشند. بد نيست جهت عظمت شيخ صدوق داستاني در پايان اين مقال نقل شود. مرحوم آيت الله العظمي سيدشهاب الدين مرعشي نجفي كه از مراجع بزرگ شيعه در دو دهه قبل بودند، فرمودند پدرم آيت الله مرعشي در حدود ۶۰ سال قبل از نجف به قصد زيارت مرقد مطهر حضرت رضا(ع) سفر مي كنند، در شهرري خبر مي دهند سيل قبر شيخ صدوق را خراب كرده. ايشان مي روند كه قبر را تعمير نمايند، فرمودند وقتي رفتم مجبور شدم براي تعمير قبر شيخ صدوق سنگ قبر را بردارم. وقتي چشمم به درون قبر افتاد، ديدم بدن شيخ صدوق بعد از هزار و يكصد سال تقريباً صحيح و سالم است. حتي مرحوم شيخ ظاهراً روز جمعه بعد از غسل جمعه از دنيا مي روند. مرحوم آقاي مرعشي فرمودند خدا مي داند كه قطرات آب غسل در محاسن ايشان مشاهده مي شد. اين مطلب نشانگر عظمت اين عالم بزرگوار است كه معلوم مي شود دعاي امام زمان مستجاب گرديده و او مورد نظر امام غايب مي باشد. يادش گرامي و مضجع شريفش پرنور باد.

منبع: كتاب بسوي ظهور.